Y. Doç. Dr. Mehmet Somel - Suistimalin toplumsal koşulları (BilimSoL)

Suistimal tüm bilimcilerin derdi. Önlemleri sıklaştırma, suistimali kriminal vaka sayma çağrıları giderek artıyor... 

Peki bilim insanlarını bilimsel suistimale teşvik eden koşullar ne? Bilim camiasında bu soru genellikle sorulmuyor. Suistimal konusunda bilimcileri uyarmak üzere yapılan akademik eğitimlerde, sorunun toplumsal ve kurumsal arkaplanına değinilmiyor. 

Yani üstü kapalı biçimde, intihalin ve sahtekarlığın insan davranış çeşitliliğinin doğal sonuçları olduğu kabul ediliyor. "Çürük elmalar hep olacaktır, akademinin görevi bunları erken tespit edip elemektir." 

Ama bu varsayımın doğru olmadığını suistimal konusundaki uyarı çabaları ortaya koyuyor: Nature dergisinin 2011 yılında yayınladığı bir rapora göre, 2001-2011 arasında kasti veya kasıtsız hata sonucu geri çekilen makalelerin sayısı %1000'den fazla arttı, yayınların sayısı ise yalnızca %44. Yani sorunlu yayınlar çok hızlı artıyor. Bunu da "doğal varyasyonla" açıklamak mümkün değil. 

Gerçek şu ki bilim emekçileri izole bir ortamda varolmuyor. Genel olarak tüketimin ve bireysel zenginliğin övüldüğü bir toplumsal ortamda yetişiyor ve yaşıyorlar. Aşırı hiyerarşik, aşırı rekabetçi, bilim yıldızlarının parlatıldığı ve camianın kalanının görmezden gelindiği, bilimsel kaynakların kontrolsüz biçimde sınırlı elde toplandığı, bilimsel üretkenliğin yayın sayısı gibi tekil istatistiklere indirgendiği kurumsal ortamlarda çalışıyorlar.  

Bu koşullarda bazı bilimcilerin itibar ya da aşırı tüketim hırsıyla suistimale yönelmeleri şaşırtıcı olmayabilir. Yapılması gereken, bilim kurumunun kendini koruyacak önlemleri alırken, aynı zamanda kuruma zararlı davranışları doğuran koşulları bilimsel yöntemle incelemesi. 

Kaynaklar:
- Richard Smith, 15 Eylül 2014, New Scientist.
- Alok Jha, 13 Eylül 2012, The Guardian.
- Richard Van Noorden, 5 Ekim 2011, Nature.