! ...

Bu yazımızın konusu, Türkiye’de fikir ve sanat üreten insanların çok sık karşılaştıkları bir durum: intihal, ya da daha basit bir ifadeyle, aşırma.

Birçok lise ve üniversitede intihal üzerine yeterince bilgi verilmiyor, dolayısıyla öğrencilerin çoğu bu konuda bilgisiz. Oysa intihal hem ahlak dışı bir eylem, hem de ileride sizin kariyerinizi zedeleyecek bir suç.

Yalansavar olarak daha önce intihal karşıtı bir ortak bildirinin altına imza atmıştık.[1] İntihal ve sonuçları hakkındaki farkındalığın yayılmasına katkıda bulunabilmek amacıyla, Yalansavar’ın bu yazısını bu konuya ayırdık.

İntihal nedir?

İntihal hırsızlıktır. Başkalarına ait fikirleri ya da düşünceleri, sanki kendimize aitmiş izlenimi vererek kullanmaktır. [2]

Anlamadım. Para veya araba falan çalmak tamam da, fikir ya da düşünce nasıl çalınabilinir ki?

Başka bir insanın yazdığı bir görüşü ya da sanat eserini kendiniz yazmış gibi gösterirseniz, bu bir aşırma, yani intihaldir.

İyi de, ya o düşüncenin ya da eserin varlığından haberim yoksa ve gerçekten kendim ortaya çıkarmışsam?

Gündelik hayatta ender de olsa böyle bir şey olabilir belki. Ama aşırmanın ciddi suç teşkil ettiği akademik ortamlarda ve sanat dünyasında böyle “tesadüfler” hemen fark edilir ve didik didik edilir.

Mesela geçtiğimiz aylarda Türkiye’de, bir şarkısının bir kaç saniyelik ara nağmesi başka bir şarkıya çok benzediği için ünlü bir şarkıcı hırsızlık yapmakla suçlandı.[16] Bir çok şarkısının çalıntı olduğu iddia edilen 1970’lerin ünlü rock grubu Led Zeppelin ise, aradan neredeyse 50 yıl geçmiş olmasına rağmen hala mahkemelerde savunma yapmaya devam etmektedir.[17]

Akademik dünyada ise intihali tespit edebilmek artık çok daha kolay.

Nasıl?

Artık farklı metinleri karşılaştırabilen Turnitin ya da iThenticate gibi yazılımlar var. Eğer başkasına ait bir yazıyı kopyalayıp altına kendi imzanızı atarsanız bu kısa sürede ortaya çıkacaktır.

Peki ya sadece bir paragrafını aldıysam?

Bir yazının ufak bir kısmını alıntılamak yasak değil. Sadece o kısmı çift tırnak içine almak ve hemen arkasından alıntıladığınız yazıya ait bilgileri uygun bir şekilde vermeniz gerekiyor. [3]

Makalemin sonunda kaynak olarak göstermem yeterli değil mi yani?

Hayır. Eğer alıntı yapıyorsanız mutlaka yazı içerisinde de göstermeniz lazım. [4]

Peki ya sadece bir cümle aldıysam?

Fark etmez. Burada önemli olan alıntı yaptığınız metnin uzunluğu değil. Hatta belki de tek bir kelime dahi almamış olabilirsiniz. Burada söz konusu olan, özgün bir düşünce ya da görüşün (ç)alınmasıdır.

Mesela siz başka birisinin yazdığı yazıdaki bir görüşü tamamen kendi kelimelerinizle bambaşka bir şekilde yazsanız da, ya da cümlelerin veya kelimelerin diziliş sırası ile oynayarak sanki aslından farklıymış gibi göstermeye çalışsanız da (ki buna ‘paraphrasing’ denir ve oldukça sık rastlanan bir intihal şeklidir), o görüş aslen size ait değildir, çünkü o düşünce size başka bir kaynaktan geldi ve dolayısıyla uygun bir şekilde atıfta bulunmanız gerekir. [5]

‘Atıf’ mı? O da ne?

Atıf, bir bilimsel makalenin başka bir bilimsel makaleyi kaynak olarak göstermesidir. Yalansavar’ın şu yazısında atıf nedir, nasıl kullanılır gibi soruların cevaplarını bulabilirsiniz.

Peki, ya kullandığım kaynak çok eskiyse. Ta 1950’lerde yazılmış bir bilimsel makale için de atıf mı yapmalıyım?

Ne zaman yazılmış olursa olsun, başkasından aldığınız bir fikri kendi fikrinizmiş gibi göstermemelisiniz. İntihalde zamanaşımı olmaz. Yunus Emre’ye ait bir şiirin altına kendi imzanızı atabilir misiniz? [2][6]

Peki ya kaynak makaleyi kendim yazdıysam?

Kaynak eserin yazarı siz de olsanız atıfta bulunmanız şarttır. Böylece sonradan yazınızı okuyan bir bilim insanı öne sürülen düşüncenin izini sürebilir. [5]

İyi de, her şeye de kaynak mı göstermeliyim? Mesela, ‘Fransa’nın başkenti Paris’tir’. Buna da mı atıf lazım?

Hayır. Toplumda çok sayıda kişi tarafından bilinen bilgilere atıf yapmaya gerek yok. [7]

Peki, gönderdiğim tezdeki bütün kaynaklar güzelce belirtilmiş, uygun şekilde atıflarda bulunulmuş. Artık kimse beni intihalle suçlayamaz, değil mi?

Bu durumda intihal ile suçlanmazsınız, tabi eğer tezinizi başka birisine para karşılığında yazdırmadıysanız. Başkası sizin adınıza tez yazdıysa, bu da bir intihaldir.[8]

Para karşılığı tez yazdırmak neden intihal olsun ki? Kimsenin fikrini çalmıyorum, parası neyse veriyorum. Hem yazan şirket de tezde intihal olmayacağını garanti ediyor!

O tezin altında sizin imzanız olacak ama yazan kişi siz değilsiniz. Tezdeki fikirler de size ait değil. Yazan kişi kendi kullandığı kaynakları belirtmiş olsa da bu bir çeşit intihal olacaktır. Yalansavar’dan Kaan Öztürk kendi kişisel blogunda bu konuyu daha önce işlemişti, o yazıyı da okumanızı öneririz.

Yani intihal sadece bir kaynağın gösterilmemesi demek değil.

Evet. Kaynaklar düzgün gösterilmiş olsa da bazı durumlarda intihal tespit edilebilir.[5]

Peki ya kaynağım internetten ise? Aynı kurallar orada da geçerli mi?

Evet, aynı kurallar internette bulunan kaynaklar için de geçerli. [5]

Akademik bir yazıyı yazarken kendinize şu soruyu sorabilirsiniz: Bu düşünce ya da görüşü ben kendim mi geliştirdim, yoksa başka bir yerden mi aldım? Eğer yanıt ikincisiyse, kendinize ve dünyaya karşı dürüst olup bunu yazınızda uygun bir şekilde belirtmelisiniz.

Dünya mı? Yasal olarak sadece Türkiye’de sorumlu değil miyim?

Akademide yapacağınız intihal, diplomanızı aldıktan sonra bile, hayatınızın herhangi bir aşamasında dünyanın herhangi bir yerinde ortaya çıkabilir. Türkiye’de ve yurt dışında bilim ve medya dünyası, intihali yıllar sonra ortaya çıkan ve kariyerleri zedelenen ünlülerle dolu.[16][17]

Bu durumda, çevirilerde de intihal yapmamaya dikkat etmeliyiz.

Eğer çeviri derken, bir eserin tümünü ya da bir parçasını bir dilden başka bir dile çevirmekten bahsediyorsanız, orada söz konusu olan konu intihal ya da atıf değil, telif hakları olacaktır.[9] Bir başka deyişle, bir bilimsel makaleyi kaynak olarak göstermek için sahibinden izin almanıza gerek yoktur.* Ama bir çeviri yapıyorsanız, mutlaka yazar ya da yayınevi ile bağlantıya geçmeli ve gerekli izinleri almalısınız. Tabi aynı kurallar şarkı, roman, fotoğraf, yazılım vb. gibi eserler için de geçerli.

Öte yandan, yabancı bir dildeki kaynağı yazacağınız makalede kullanacaksanız, yukarıda atıf ve intihal ile ilgili olarak yazdığımız her şart bu durumda da geçerlidir.

Peki ya iyi niyetliysem? Mesela bir fizik kitabını telif hakkı ödemeden Türkçe’ye çevirip bedava fakir öğrencilere dağıtıyor, karşılığında da hiç para almıyorsam?

Öncelikle, “iyi niyet” çok kolay suistimal edilebilecek bir sebep. Bu durumda iyi niyetle hırsızlık yapmış olursunuz. Acaba amacınıza ulaşmanın tek yolu hırsızlık mı, bu soruyu kendinize sormalısınız. Nihayetinde, niyetiniz ne olursa olsun telif hakkı ihlali ve intihal suçtur. Cezasını göze alarak bu suçu işleyip işlememek sizin aklınıza ve vicdanınıza kalmış.

Türkiye’nin bu konulardaki sicilini sormaya korkuyorum!

Korkmakta haklısınız. Mesela 2016 yılında yapılan bir araştırma sonucunda, 2007-2016 yılları arasında Türkiye’de yazılan yüksek lisans ve doktora tezlerinin üçte birinde ağır intihal olduğu ortaya çıktı! [10]

Ülkemizde intihal ne yazık ki çok yaygın. İntihal yaptığı iddia edilen ya da yaptığı belgelenmiş kişiler arasında profesörler, rektörler, eski YÖK ve ÖSYM başkanları bile var. Hatta eski bir milli eğitim bakanımız için dahi böyle bir iddia ortaya atıldı! [11] Türkiye’de intihal üzerinden para kazanan kuruluşlar var! [14][15]

Türkiye’de, başka birçok konuda olduğu gibi, intihal konusunda da yasalar ve yönetmelikler bazen yetersiz olabiliyor, yapanın yanına kalabiliyor. [12][20] Ancak şunu unutmayın: Bir eylemin Türkiye’de cezai yaptırımı olmasa dahi o eylem ahlaki ya da etik olmayabilir, ya da dünyanın geri kalanında suç olabilir.

Kariyer zedelenmesi derken, ne tip cezalar veriliyor?

Türkiye’de YÖK, intihali disiplin cezası gerektiren bir eylem olarak değerlendirmektedir ve kurumdan uzaklaştırma veya çıkartma cezaları vermektedir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda ise para ve hapis cezaları öngörülmüştür. [13]

İsminizin üzerine asla silinmemek üzere düşecek bir leke de cabası.

İntihal hangi tür yazılar içi geçerli? Mesela internet birbirini kopyalayan haber siteleriyle dolu.

İster bir haber sitesinde, ister kendi blogunuzda yazıyor olun, eğer başkasının yazdığı bir yazıyı ya da ortaya attığı bir fikri kendinizinmiş gibi gösterirseniz bu intihaldir, etik olmayan bir davranıştır. (Bahsettiğiniz haber sitelerinin çoğunun habercilikle pek bir alakası yoktur. Sağdan soldan buldukları haberleri hiç sorgulamadan kopyalayıp sitelerine koyarlar. Günümüzde yalan haberlerin yayılmasına da en büyük katkı bu tarz sitelerden gelmektedir.)

Tabi bu noktada akademik literatürü diğer yazılardan biraz ayırmamız lazım: Ekşi Sözlük’te yazdığınız bir yazıda düzgün atıf vermediniz diye YÖK peşinize düşmez, ya da kariyeriniz bitmez. Biz de Yalansavar’daki yazılarımızda çoğu kez sadece bir kaynakça kısmı ile yetiniyoruz. Ancak kaynaklarınızı nasıl vermiş olursanız olun, eğer yazınızın içerisinde bir alıntı yapmışsanız, bunları okuyucuya uygun bir şekilde belirtmeniz gerekir. Haber siteleri ya da bloglar gibi akademik olmayan ortamlar intihalden muaf değildirler. [18][19]

Üniversitelerde yazılan tezler ya da bilimsel dergilere gönderilen makalelerde ise çok daha farklı standartlar geçerlidir. Bu yazılarda yapacağınız intihal ciddi bir suçtur. 20-30 sene sonra dahi ortaya çıkıp başınızı ağrıtabilir.

Üniversitelere ya da bilimsel dergilere yazı gönderdiğimizde, bu kurumlar intihal var mı yok mu diye bakmıyorlar mı?

Eskiden aşırmaları tespit etmek çok zordu. Ancak günümüzde saygın üniversitelerin çoğu yukarıda da bahsettiğimiz Turnitin ve iThenticate gibi yazılımları kullanarak, kendilerine ulaşan tez, ödev ve başvurularda intihal olup olmadığını kontrol ediyorlar. Unutmayın: Sizin üniversiteniz bu kontrolü bugün yapmıyor olsa da, yapacağınız bir aşırma ileride ortaya çıkabilir.

Benzer bir durum bilimsel dergiler için de geçerli: Saygın bilimsel dergiler intihali sıkı sıkı kontrol ederken, çakma olarak niteleyebileceğimiz dergiler fazla bir kontrol yapmamaktadırlar. [21] Öte yandan, Google’da yapacağınız basit bir arama, intihal sorununun hala bütün bilim dünyası için sorun olmaya devam ettiğini gösterecektir. [22]

Bu konuda daha fazla bilgiye nerelerden ulaşabilirim?

YÖK ve üniversitelerin intihal ile ilgili sayfaları var. Mesela şurada ve şurada. Türkiye’deki geçmiş intihal vakaları ve sonuçları ile ilgili ayrıntılı bir yazıya da şurada ulaşabilirsiniz. Bu yazının kaynakça kısmındaki internet sitelerinin bazılarından da daha ayrıntılı bilgiye ulaşmak mümkün.

* Atıf yaparken orijinal makalenin sahibinden izin almaya gerek yoktur, ancak o makaledeki bir çizim ya da şemayı kopyalayacaksak, “X’den uyarlanmıştır” şeklinde bir not düşmek doğru olacaktır.

Kaynakça:

1 – İntihale Dur De! (27 Ocak 2017) https://drive.google.com/file/d/0BwMbsHOhYzyQWVFQOWlLZEs5TWc/view (10 Mart 2018’de erişildi)

2 – ODTÜ Uygulamalı Etik Araştırma Merkezi İntihal http://ueam.metu.edu.tr/intihal (10 Mart 2018’de erişildi)

3 – Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü, APA Yazım Kuralları ve Kaynak Gösterme Yöntemi http://www.ybu.edu.tr/insanvetoplum/sosyoloji/contents/files/APA.pdf (10 Mart 2018’de erişildi)

4 – Çakmak, N., Lisans Öğrencilerinin İntihal ile İlgili Kavram Yanılgıları Türk Kütüphaneciliği 29, 2 (2015), 212-240 http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/2543/2543 (14 Mart 2018’de erişildi)

5 – Uçak, N.Ö. ve Birinci, H.G., Bilimsel Etik ve İntihal, Türk Kütüphaneciliği 22, 2 (2008),
187-204, https://biotek.ankara.edu.tr/files/2070-4099-1-PB.pdf (10 Mart 2018’de erişildi)

6 – Plagiarism.org (27 Şubat 2018) Understanding the Public Domain and Citation http://www.plagiarism.org/blog/2018/02/27/understanding-the-public-domain-and-citation (12 Mart 2018’de erişildi)

7 – San Jose State University, What Doesn’t Need to Be Cited? https://libguides.sjsu.edu/plagiarism/what-does-not-need-to-be-cited (10 Mart 2018’de erişildi)

8 – Bozan, A. ve Kadüker, O. (10 Mayıs 2017) Ver parayı yazdır tezi Milliyet http://www.milliyet.com.tr/ver-parayi-yazdir-tezi-gundem-2447629/ (14 Mart 2018’de erişildi)

9 – T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Telif Hakları Genel Müdürlüğü, Telif Hakkı Nedir? http://www.telifhaklari.gov.tr/Telif-Hakki-Nedir (16 Mart 2018’de erişildi)

10 – Göktaş, K. (29 Haziran 2016) Akademide İntihal Depremi Cumhuriyet http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/egitim/559487/Akademide_intihal_depremi.html (10 Mart 2018’de erişildi)

11 – BİA Haber Merkezi (23 Temmuz 2015) bianet’te Yayınlanan Ömer Dinçer’le İlgili İntihal Makalesine Sansür Bianet.org https://m.bianet.org/bianet/ifade-ozgurlugu/166219-bianet-te-yayinlanan-omer-dincer-le-ilgili-intihal-makalesine-sansur (10 Mart 2018’de erişildi)

12 – Kantarlı, K. (12 Temmuz 2016). İntihalcilere yeni bir sığınak: Sehven İntihal

https://www.herkesebilimteknoloji.com/slider/intihalcilere-yeni-bir-siginak-sehven-intihal (8 Mart 2018’de erişildi)

13 – Gücüklüoğlu, B. ve Reis, Z. Türkiye’de ve Dünyada İntihalin Yaptırımları Akademik Bilişim http://ab.org.tr/ab14/bildiri/323.pdf (10 Mart 2018’de erişildi)

14 – Aydemir, V. (16 Haziran 2017) Çevirmen Yiğit Yavuz: İntihal her yerde Evrensel https://www.evrensel.net/haber/323685/cevirmen-yigit-yavuz-intihal-her-yerde (10 Mart 2018’de erişildi)

15 – Mengüç, H. (11 Nisan 2011) Kopyala Yapıştırıcılar Dikkat!: Nasılsa Yapılmışı Var Deyip Aşırmayın (Hürriyet) https://plagiarism-turkish.blogspot.com/2011/04/kopyala-yapistircilar-dikkat-naslsa.html (10 Mart 2018’de erişildi)

16 – Cumhuriyet (15 Aralık 2017) ‘Eteği Belinde’ şarkısı çalıntı çıktı… Manuş Baba’dan açıklama http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/kultur-sanat/886965/_Etegi_Belinde__sarkisi_calinti_cikti…_Manus_Baba_dan_aciklama.html# (15 Mart 2018’de erişildi)

17 – Eisinger, D. (19 Mart 2017) Led Zeppelin’s “Stairway To Heaven” Copyright Case Gets Appeal Spin https://www.spin.com/2017/03/led-zeppelins-stairway-to-heaven-copyright-case-gets-appeal/ (16 Mart 2018’de erişildi)

18 – Öztürk, K. (26 Şubat 2015). Referans ve İntihal: Bir Açık Bilim Alıntısına Dair Notlar http://www.acikbilim.com/2015/02/incelemeler/referans-ve-intihal-bir-acik-bilim-alintisina-dair-notlar.html (11 Ağustos 2018’te erişildi)

19 – Öztürk, K. (26 Şubat 2015). Referans ve İntihal 2: İntihalin Çeşitli Kılıkları ve Dikkat Etmemiz Gerekenler http://www.acikbilim.com/2015/03/incelemeler/referans-ve-intihal-2-intihalin-cesitli-kiliklari-ve-dikkat-etmemiz-gerekenler.html (11 Ağustos 2018’te erişildi)

20 – Eren, M. (22 Eylül 2012). Türkiye Akademisinin Arka Sokaklarından Tez Manzaraları http://subjektif.org/2012/09/turkiye-akademisinin-arka-sokaklari/#Akademideki_Tepkisizlik_Hastal_zerine_ki_rnek-24 (12 Mart 2018’de erişildi)

21 – Kasulis, K. (11 Aralık 2017) Why Researchers Sometimes Publish Their Papers in Fake Scientific Journals Mic https://mic.com/articles/186725/why-researchers-sometimes-publish-their-papers-in-fake-scientific-journals?tse_id=INF_4b565830222e11e8ba521dfcb83f4f5b&utm_campaign=WHFacebook&utm_content=inf_256_285_2&utm_medium=referral&utm_source=policymicFB#.niaKzX6CL (20 Mart 2018’de erişildi)

22 – Google Scholar https://scholar.google.com/scholar?as_ylo=2017&q=scientific+journals+plagiarism&hl=en&as_sdt=0,5&as_vis=1