Türkiye'de internetin yaygınlaşmaya başladığı yıllardan bu yana kabul edilmiş yükseklisans ve doktora tezleri, üniversite enstitüleri tarafından YÖK'ün tez merkezine PDF dosya olarak gönderiliyor. Sonra bu tezler YÖK'in tez merkezinin sitesinde indirilmek üzere PDF dosya olarak yayınlanıyor. Araştırmak istediğiniz konuyu, daha öncesinde yapılan çalışmaları sorgulama yapmak için anahtar kelimeyi arama bölümüne yazıyorsunuz karşınıza yayınlanmış bütün tezler sıralanmaya başlıyor. Yalnız "izinli" tezler yayınlanıyor ve bu tezleri indirebiliyorsunuz, enstitülerce onaylanmış tezlerin yarısından fazlası "izinsiz" ve yayınlanmıyor. Yayınlanması için tezi hazırlayan yükseklisans ve doktora öğrencisinin onayı olması gerekiyor eğer yayınlanmasına müsaade etmemişse teze ulaşamıyorsunuz. Doktora çalışmalarının büyük çoğunluğu izinsiz ve ulaşamıyorsunuz. Peki bir öğrenci tezini neden yayınlamak istemez ? Burda iki cevap çıkıyor ortaya. Tez sahibi tezine ulaşılmasını istemiyorsa ya yaptığı intihalin başkalarınca anlaşılmaması için tezini yayına açmıyor yada kullandığı kaynakların ve metodların başkaları tarafından kullanılmaması içindir.
Bağlı bulunulan Enstitü tarafından Onaylanmış bir tezin yayınlanmasının "İzinli" olması neye dayanıyor ? Hukuki normu nedir? Tezin sahibinin burada ticari bir kaygısı var ise o zaman telif hakkı ödenir kullanılabilir. Genellikle tezini bitiren yükseklisans, doktora ve doçentlik tezini bitiren akademisyenler, tezlerini enstitüye sunduktan sonra tezlerini yayına açtırmayarak kitap haline dönüştürüyor ve kitap olarak yayınlatıyorlar. O zaman tezin sahibine şu soruyu soruyoruz : Sen bu tezi ticari amaçlımı hazırladın, yoksa bilim içinmi hazırladın ? Üniversiteler ticari amaçlı tez yazdırır mı dersek tabiki hayır. Bu çatı altına giren her öğrenci tezini bilim için hazırlamaya mecburdur. Enstitüler ticari bir şirket değildir, burada amaç bilim yapmaktır. Akademik tezlerin telif hakkı, akademik unvan ile ödüllendirilir, bunun dünyada uygulanan şekli budur. Dünyanın hangi ülkesinde böyle bir uygulama görülmüştür ? Tezi yaz ünvanı al bir yandanda ticari amaçlı kitap haline dönüştür. Dünyanın hangi ülkesinde böyle bir uygulama var ? Hazırlanan tez enstitüye aittir bu tezin sorumluluğuda tezi kabul eden akademik jüriye ve tez danışmanına aittir. Tezler ticari bir amaç taşıyamaz. Bu açıdan bir tezin ulaşılmasını "izinsiz" kılmanın hiçbir hukuki dayanağıda yoktur. YÖK tezin sahibinin keyfine bağlı değildir YÖK eğer bilim adına bir hizmet veriyorsa bu tezi yayınlamaya "izinli" hale getirmeye mecburdur. Böylesi çarpık bir uygulama ancak ülkemizde mevcuttur.
Gelelim İntihal Meselesine
İntihal kelimesi (Türk Dil Kurumunun) yayınladığı sözlükte şöyle açıklanmaktadır; bir kişinin eserinde başka kişilerin ifade, buluş veya düşüncelerini kaynak göstermeksizin kendisine aitmiş gibi kullanması. İntihal bir tür sahtekarlık ve hırsızlıktır. Akademik sahtekarlık, bilgi hırsızlığı dememiz yerindedir. Yapılan incelemeler ve varsayımlara göre 2002'den sonraki yıllarda yayınlanan tezlerde çok ciddi bir araklama kopyala-yapıştır metin çalma söz konusudur. Bu konuyla ilgili epey bir zaman araştırma yapıyorum karşılaştığım durum çok vahim. Neredeyse intihalsiz yüksek lisans tezleri parmakla gösterilecek kadar azdır. Herkes birbirinin emeğinden çalıyor, uyanık davranıyor emek harcamadan sonuca varıyorlar ama bilim adına hiçbir şey ifade etmiyorlar. İntihali yapanlar üzerindeki gözlemime dayanaraktan şunu ifade etmek isterim ki; bir üniversite öğrencisi akademik tezle son sınıfta tanışıyor bu tezde hiçbir kontrole tabi olmadığı için çoğu tez kopyala-yapıştır tezler oluyor. Üniversite öğrencilerinin büyük çoğunluğu üniversite hayatı boyunca hiç akademik makale okumamış durumdadır. Akademik makale yazmaya teşebbüs dahi etmemiştir. Yükseklisansa gelen bir öğrenci tez hazırlama aşamasında akademik çalışmanın ne olduğunu tam tamına öğrenemediği ve zorlandığı için yakalanmam gayesiyle araklamaya yöneliyor. Kendi konusuna benzer daha önce yazılmış tezlerden arak yapıp, çeşitli kaynaklardanda arak yaparak tezine aktarıyor. Arak yapan kişi başka tezden araklama yaparken yazının kaynağıylada beraber aktarıyor yani gerçek tezin sahibininde yanlışını veya doğrusunu sahiplenmiş oluyor. Kimiside çok uyanık davranıyor arak yaparken kelimelerle cümlelerle oynuyor ama arak yaptığı tezden aynı kaynağı kullanıyor.
İntihallerin yapılmasında akademik biliçsizliğin daha çok rolü olduğunu düşünüyorum. Bazıları profesyonel davranarak yaptığı araklamanın anlaşılmaması için çeşitli kılıflarla kelime değişiklikleriyle yaptığı intihali gizliyor. Doktora tezlerine gelecek olursak bu durum ciddi bir süreç istiyor. Yükseklisans tezleri aşağı yukarı 100-150 sayfa tutar ama 80 sayfalık doktora tezi görünce, sayfalarında bir şey ifade etmediğini anladım. Karşılaştığınız intihalli doktora tezlerini YÖK'e sunmak YÖK için hiçbir şey ifade etmiyor. Çünkü YÖK intihalli tezlere hiçbirşey yapamıyor. Bunun çeşitli sebepleri var. Eğer intihalli tezlere dokunursa bu işin ardı arkası kesilmeyecek, işin ucu herkese dokunmaya başlayacak ve buda bazı kesimleride rahatsız edeceği için YÖK intihal olayının üzerine hukuki açıdan gitmiyor. Farklı sebeblerle kılıfına uyduruyor. Hırsızlığın, sahtekarlığın her türlüsünün bir yaptırıma tabi olduğu dünyada, akademik hırsızlığın, akademik sahtekarlığın Türkiye'de ise kanunda hiçbir cezası yok, yönetmeliktede hiçbir disiplin cezasıda yok. Bugüne kadar YÖK tarafından bir düzenlemenin yapıldığına dair bir çalışmada göremedik.
Son yıllarda yaygınlaşan bir geleneği daha aktarayım. "Wikipedia'dan kopyala-yapıştır yaparak tez yazmak". Wikipedia'da yazılan çoğu yazının kaynağı vardır. Yazıyı burdan okuyan kişi bu yazıyı alır doğrudan kopyalar tez çalışma dosyasına yapıştırır, bazıları bu yazının kaynağına gider bulur araştırır doğrular. Bazıları ise kopyaladığı yazının kaynağına gitmez doğrudan Wikipedia sitesinin linkini yapıştırır. Bu en acemi olanıdır. Wikipedia'ya yazıyı yazanda bir başkası ordaki bilginin doğruluğuna nasıl emin olabiliyorsun ? Bilimsel metod etik bumudur ? Kaynağı belli olmayan bir imgeyi, sembolü veya yazyı teze aktarmak bilimselliğe uygun olurmu ? Gördüğüm kadarıyla yükseklisans tezlerinde bu durum epeyce yaygınlaşmış. Bazı Doktora tezlerinde bile Wikipedia'yı kaynak gösterenler gördüm. Bazıları profesyonel davranarak Wikipedia'dan çalıp, anlaşılmaması için kaynağını göstermiyorlar. Wikipedia'daki yazının kaynağına gitmek suretiyle, Wikipedia'nın Türkçe ve diğer dillerini kullanabilen birisi çok kolay bir şekilde yükseklisans tezi hazırlayabilir. Hatta gördüğüm incelediğim odur ki doktora ve doçentlik tezi hazırlayan hocalara bile kolaylık sağlamış durumdadır.
Size tecrübelerimden bir şey paylaşmak istiyorum. Benzer konularda, aynı tez danışman hocasına bağlı doktora öğencilerini birbirinden arak yapmıyor, genellikle benzer konularda farklı danışman hocaların olduğu tezlerde intihale sık rastlanıyor. Aynı danışman hocanın kaynaklara hakim olması yapılan araklamanında ortaya çıkmasına neden olabilir. Dediğim gibi ülkemin akademisyenleri, akademik öğrencileri çok uyanıklar. Herkes zamandan ve emekten çalmaya teşebbüs ediyor. Burda hemen belirtmeliyim ki emek sahibi, bilim için çalışmış emektar öğrencileri ve hocalarıda unutmamak lazım. İntihalli tezler için ne yapılabilir konusunu daha sonra ayrıntılarıyla ele alacağım. Yinede siz siz olun yayımlanmış akademik tezlere bilginin kalitesi ve doğruluğu açısından fazla güvenmeyin.
