Bugüne dek bilimsel makaleler, sadece biliminsanlarının kendisi arasındaki iletişime özgü bir süreç olarak algılanıyordu. Son yıllardaki gelişmeler ve araştırmalar konuya böyle bakılmaması gerektiğini ortaya koydu.
Bilimsel makaleler, biliminsanlarının araştırmalarını yayınlayarak akademik yükselme ölçütlerini yerine getirmelerini sağlar. Araştırma sonuçları da başka ülkelerdeki diğer araştırmacılarca izlenebilmiş olur.
***
İşin garip yanı bu işten ne biliminsanlarının ne de araştırmaların parasının büyük çoğunluğunu sağlayan kamunun zararına işliyor olmasıdır. Çoğu ABD başta olmak üzere Batılı dünyasının devasa yayıncıları her alana özgü binlerce dergiyi basar ve bu dergilerde makalenizin yayınlanmış olması, Türkiye dahil pek çok ülkede akademik yükselme ölçütleri arasında yer alır.
Bu devasa yayınevleri, yazan biliminsanlarına en küçük bir telif ücreti ödemez. Bazıları basmak için para bile alır araştırmacılardan. Çünkü yükselmek, Doçent veya Profesör olmak isteyen bir Yardımcı Doçent’in bu dergilerde yayın yapmaktan başka çaresi yoktur.
Dev Batılı yayınevleri bu dergileri bir araya getirerek devasa veri tabanları oluşturur ve bu veri tabanlarını Dünyanın geri kalan ülkelerindeki üniversite kütüphanelerine satar. Özetin özeti, Üniversite hem araştırmacının maaşını öder, hem araştırmaya parasal destek koyar; ama söz konusu araştırmacının yayınının kendi kütüphanesinde olmasını istiyorsa, bu yayınevlerine yüz milyonlarca dolar ödeyerek abone olmak zorunda kalır.
***
Kaybedenler arasında sadece araştırmacılar ve kamu kurumları (üniversiteler, Tübitak benzeri ulusal araştırma kurumları) bulunmaz. Toplumun büyük kesimi de kaybedenler arasındadır. Çünkü akademik makaleler sadece akademiyenlerin birbirleriyle olan iletişimi sağlayan ürünler olarak görülür. Bir yurttaş yapılmış bir araştırmanın sonucunun ne olduğuna ilişkin bir bilgiye ulaşamaz. Girişim yapmak isteyen insanlar yeni araştırmaların açtıkları ufuktan yararlanamaz. Yatırım yapmak isteyenlerin durumu da böyledir. Hem vergileriyle kamuya kaynak aktarırlar hem de aktardıkları kaynaklar aracılığıyla yapılan araştırmaların sonuçlarına ulaşamazlar.
Belki gazetelerde araştırmalara ilişkin çıkan küçük haberler geniş kesimlere ulaşır, ama bu haberler varolan haber normlarına göre haberleştirilir ve çoğu zaman araştırmanın içerdiği açılımları aktaramaz. Geniş kesimler bunları okuyamaz, bu araştırmaların sonuçlarından yararlanamaz, çünkü makaleleri içeren araştırma veri tabanlarına abone olmak çok pahalıdır.
Bu pahalılık, belki büyük sermayeyi kendi alanına ilişkin gelişmeleri izlemekten alıkoyamaz ama küçük ve orta büyüklükteki sanayiciler için bu veritabanlarına parayla abone olmak neredeyse imkansızdır. Hele sivil toplum kuruluşları ve sıradan yurttaşların araştırma sonuçlarına ulaşması hiç mümkün değildir.
***
Bu gerçeklerin ortaya çıkışı sonunda pek çok ülkeyi harekete geçirmiş durumda. İngiltere hükümeti iki yıl sonra tüm bilimsel makalelerin bedelsiz erişime açık olması konusunda adımlar attı. Avrupa Birliği 17 Temmuz 2012’de yaptığı açıklamayla bilimsel yayınların parasız erişimin AB tarafından da bir politika olarak uygulanacağını vurguladı. Haftaya parasız erişimin nasıl olacağını ele alalım…
%20629394953%20Shutterstock.png){kind=avatar}
