Enis MERİÇ - Akademik tezlerde yeni moda: Wikipedia'den kopyala-yapıştır (RADİKAL Blog)

Son yıllarda akademik dünyada gelenek halini almış bir uyanıklıktan bahsetmek istiyorum. Wikipedia'dan kopyala-yapıştır metoduyla tez yazmak son yıllarda yaygın hale geldi. Yükseklisans tezlerinin çoğunda Wikipedia metinleri ve Wikipedia linklerinin doğrudan kaynak olarak kullanıldığını gözlemledim. Wikipedia metinleri dipnotlarında belli başlı kaynakları ihtiva etmektedir. Tez ve akademik makale yazarlarının çoğu  metin dipnotlarında yer alan kaynakların doğru olup olmadığını araştırmadan, metinleri kaynaklarıyla beraber doğrudan tezlerine kopyalayıp yapıştırıyorlar. Bu tip tez ve makale yazma yöntemi son yıllarda daha da yaygınlaştı. Değişik araştırmalardan ve tezlerden yapılan intihaller bir yana, Wikipedia metinlerinden faydalanma veya aşırma daha pratik bir hale geldi diyebiliriz.

Bilimsel araştırma etiğine uymayan bir diğer uygulamada tezlerde Wikipedia linkinin doğrudan kaynak olarak gösterilmesidir. Wikipedia sayfasında yer alan metinlerin doğruluğu, kaynakları, yazarlarının kim oldukları ne oldukları hiçbir araştırmaya sorguya tabi tutulmadan tezlerde kaynak olarak gösteriliyor. 2005’den sonraki yükseklisans tezlerinin çoğunda Wikipedia linki doğrudan kaynak olarak gösteriliyor. Wikipedia’nın linkini dipnotlarında kaynak olarak kullananlar, akademik araştırmanın ve bilimsel metodun ne olduğunu bilmeyen acemilerdir. En acemi intihalciler Wikipedia linkini tezlerinde defalarca kullanıyorlar. Bir yüksek lisans tezinde 10 ayrı yerde bu link doğrudan kullanılıyor ve bu duruma tez danışmanı ses çıkarmıyorsa ya da incelemiyorsa akademik dünyamızın ne halde olduğu da açıkça ortadadır.

Tezi yazan hiç düşünmez mi bu linkte yer alan metinleri kaynaklarıyla beraber kim yazmış?  Bu yazılarda atıf yapılan kaynaklar doğrumu? Sayfa numaraları doğrumu? Bahsi geçen konular o kaynaklarda geçiyor mu? Sonra bu tezleri inceleyen tez danışmanları ve jüri heyeti neden bu kolaycılığa, intihalciliğe ses çıkarmıyorlar? Bunları görüyorlar da mı ses çıkarmıyorlar yoksa tezleri hiçbir incelemeye tabi tutmadan mı onaylıyorlar?  Bu bilimsel anlayışa etik midir?  Bu uyanıklık hırsızlık değil de nedir…

Wikipedia metinleri ve kaynaklarını sanki kendi araştırıp izine düşmüş gibi tezlerinde kullanan profesyonel intihalcilerin varlığını da tespit etmiş durumdayım. Bazı araştırmacılar Wikipedia metinlerinin dipnot kaynaklarına erişerek doğruluğunu teyit ederek kullanıyorlar. Profesyonel davrananlar  bu pratik yöntemler Wikipedia’nın değişik dillerindeki metinleri ve bu metinlerin kaynaklarını da doğrudan kullanıyorlar. Wikipedia akademik araştırmacılar için hazır bir bloktur. Çok büyük emekler harcamadan Wikipedia’nın Türkçe ve yabancı dil kaynaklarını Google Translate aracılığıyla kullanan bir kişi çok rahat bir şekilde yüksek lisans tezi ve akademik makale hazırlayabilir. Bu yöntem ile Doktora tezi için ciddi ayrıntılar ve kaynaklar çıkarabilir. Şu ana kadar incelediğim yüksek lisans tezlerinin hemen hemen çoğunda Wikipedia’dan kopyala-yapıştır yapılıp kaynak gösteriliyor. Bunu incelediğim bazı doktora tezlerinde bile görüyorum. İlerleyen yazılarımda bazı doktora tezlerine de değineceğim.

İkinci araklama malzemesi YÖK’ün Tez Merkezinden kendi tez konusuyla alakalı geçmiş dönemlere ait yüksek lisans, doktora tezlerinden kopyala-yapıştır yapmak. Buda en yaygın olan intihal biçimlerindendir. Tezlerden anlaşılmayacak bir biçimde “cümlelerde kelime değişiklikleri yaparak” araklama yapanlarda var. Bu yazımda 3 farklı alanda hazırlanmış yüksek lisans ve 1 doktora tezinden örnekler vereceğim. Kendi araştırmalarım doğrultusunda tespit ettiğim  yüzlerce intihalli yüksek lisans tezinden sadece bir kaçını burada göstermek istiyorum. Ayrıca tespit ettiğim intihalli doktora tezleri içinde ayrı bir yayın çalışması düşünmekteyim. Burada yayınlamış olduğum tez yazarlarının adı soyadı ve enstitülerinin adreslerini gizli tutuyorum.

Tez 1: Ankara’da yer alan bir Üniversite Enstitüsünde, Tarih Ana Bilim dalı altında hazırlanan bu yüksek lisans tezi, 136 sayfa olup  2006 yılında hazırlanmıştır. Enstitü müdürü ile beraber 6 akademisyenin jürinin imzasıyla kabul edilmiştir.

Bu tezde 10 ayrı dipnotta Wikipedia linki doğrudan kaynak olarak gösterilmiştir. Ayrıca tezde Wikipedia’nın dışında dipnot düşülen yerlerde çoğunluk olarak online sitelerin linkleri kaynak olarak gösterilmiştir. Tez bilimsel çalışma adına hiçbir şey ifade etmiyor. Tez baştan aşağıya doldurma ve kopyalanmış metinlerle yazılmıştır. Dipnotlarda yer verilen web sitelerin kaynağı nedir? Kaynağı yazanın kim olduğu belli değil, kaynağın sahibinin adı belli değil, kaynak gösterilecek web sitesi resmi ve  bilimsel açıdan dikkate alınacak bir sitemidir? Buna da hiçbir şekilde dikkat edilmemiştir. Tezin sahibi acemi kopyala-yapıştırıcı olduğu için direk Wikipedia’nın linkini kaynak göstermiştir. Bir de şunu belirtmeliyim ki Wikipedia sayfasından kopyalanıp yapıştırılan metinler Word’e aktarıldığı zaman alttan çizgi ile belirir. Çünkü metinlerin içinde internet sitelerinin belirtildiği kelimeler vardır. Bazı uyanık öğrenciler Wikipedia’dan kopyaladıkları metinlere, doğrudan Wikipedia’nın kendi içinde dipnot düşülen kaynakları sanki kendileri araştırmışlar gibi kaynak olarak gösteriyorlar. Aynı durumla bu tezde karşılaşıyoruz. Aşağıdaki örnekte görüldüğü üzere kırmızı içinde gösterilen yerlerin altı çizili, yani Word’e aktarılırken otomatik olarak beliren bir durum sanırım tezin sahibi düzeltmeyi unutmuş, mavi çizgi ile gösterilen kaynak ve metinler Wikipedia’nın dipnotlarından doğrudan kopyalanıp yapıştırılmıştır. Tezin yazarı hiç araştırıp ardına düşmediği kaynağı doğrudan Wikipedia içinden alıp tezde kaynak göstermiş. Bu tip tez yazarlarına uyanık gizli örtülü Wikipediacılar ya da gizli-kapaklı kopyacılar  diyorum.

Tez 2: Anadolu’da bir üniversitenin enstitüsünde, Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim dalı altında hazırlanmış olan bu yüksek lisans tezi 80 sayfadır. 4 akademisyen tarafından 2006 yılında kabul edilerek imzalanmıştır.

Bu tez 8 ayrı dipnotta Wikipedia’nın linki doğrudan kaynak olarak gösterilmiştir. Tez’de Wikipedia dışında 55 ayrı  web sitesi kaynak olarak gösterilmiştir. Bu web sitelerinin çoğunluğu resmi ve bilimsel çalışmalara yer verilen siteler değildir. Tez baştan aşağıya doldurma, kopyala-yapıştır bir tezdir. Hiçbir bilimsel çalışma etiğine ve metoduna uymamaktadır. Bilimsel çalışma adına hiçbir şey ifade etmediği halde bu tez kabul görmüştür.

Din ve Dinler Tarihi üzerine yapılmış bazı yüksek lisans tezlerinde tespit ettiğim üzere bazı ilahiyatçılar Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisini adeta Wikipedia gibi kullanmışlar. Bazıları acemi, bazıları ise üstlü örtülü bir şekilde kopyala-yapıştır metinlerle tezlerini hazırlamışlardır. Ayrıca TDV İslam Ansiklopedisinden kopyala yapıştır yaparak akademik makale hazırlayanların ne kadar acemi kopyala yapıştırcı oldukları da kurdukları ve bağladıkları cümlelerden ortaya çıkmaktadır. TDV İslam Ansiklopedisi Dinler Tarihi ve Bilimi üzerine incelenebilecek resmi bir kaynaktır. Fakat uyanık araştırmacılar buradaki kaynaklara ve metinlere atıfta  bulunmak değil de buradaki metinleri ve metinlere düşülen (Bibliyografya) kaynakları sanki kendileri araştırıp izine düşmüşler gibi kullanmışlardır. TDV İslam Ansiklopedisi bugün internet üzerinden online erişime açıldı. En çok da kopyala yapıştırcılara darbe vuracaktır. Çünkü tezlere kopyalanan metinlerin kendisini, kaynaklarını ve benzerlerini TDV İslam Ansiklopedisi sitesinden online olarak çıkarılması ve karşılaştırılması daha kolay hale gelmiştir. YÖK’ün Tez Merkezinden İlahiyat dalındaki tezleri ve İSAM’ın resmi sitesinden akademik makaleler veritabanını açın ve bu makaleleri incelemeye başlayın. Tez ve Makalelerdeki metinleri ve kaynakları, TDV İslam Ansiklopedisi online web sitesine girerek Ansiklopedi Arama kısmından taratmaya başlayın. Kopyacılığın ne hale geldiğini sizlerin gözlemine ve takdirine bırakıyorum.

Tez 3: İstanbul’da bir Üniversiteye bağlı Enstitü’de hazırlanmış Doktora tezinde Wikipedia linki doğrudan açıklamalı bir şekilde kaynak kullanılmıştır. Aynı tezde 2 farklı yerde daha Wikipedia linki doğrudan kaynak olarak gösterilmiştir. Sormazlar mı adama bu linke bu yazıları kim yazmış? Hangi kaynağa hangi habere ait? Anlatılan hadise Portekiz’de gerçekleştiği ve o dönemin haberlerinin en birinci dereceden kaynağı da Portekizce olduğu için kaynağın Türkçeye çevrilerek aktarılan metinleri orjinalleri ile uyuşuyor mu? Bunları sorgulamadan hiçbir kaynağa dayanmadan bir doktora tezinde Wikipedia linki doğrudan kaynak olarak gösteriliyor. İkincisi aynı tezin içerisinde resmi olmayan sitelerin kaynak olarak gösterilmesi de anlaşılır değildir.

 

Tez 4: Ankara’da bir Üniversitenin Enstitüsünde ve Kara Harp Okulunda Uluslararası İlişkiler üzerine hazırlanan iki ayrı yüksek lisans tezinden bir ayrıntıyı gözler önüne getiriyorum. 2006 yılında hazırlanan yüksek lisans tezinde 8 ayrı dipnotta Wikipedia linki doğrudan kaynak olarak kullanılmış. Tezi incelediğimizde Wikipedia’da yazılan metinlerin kendisi ve kaynakları da doğrudan teze aktarılmıştır. Veri tabanı Wikipedia kaynaklarına ve metinlere dayalı olarak hazırlanan bir tezdir. Öz kaynağı belli olmayan sağdan soldan toplama bilgileri doldurarak, kopyala yapıştır bir tez olduğu çok açıktır. 2008 yılında Kara Harp Okulunda benzer bir konu üzerine hazırlanmış bir yükseklisans tezinde, 2006 yılında hazırlanan tezden toplamda 5 sayfa intihal (kopyala-yapıştır) yapıldığını görüyoruz. İntihal o kadar bariz ki kopyalanan metinlerin kaynakları ve sayfa numaraları bile birebir aynıdır. Her iki tezde bilimsel etiğe ve bilimsel araştırma metodlarına uygun hazırlanmamıştır. Türkiye’nin en üst düzey akademik kurumlarına mensup olan bu iki araştırmacının intihalli ve Wikipedia tabanlı tezi hiçbir kontrole ve denetime tabi kalmadan kabul edilmiştir. Bilimsel etiğe uymayan her iki tezin sorumluluğu tez sahipleri olduğu kadar tez danışmanlarına ve jüriye de aittir. İşin garip tarafı intihal yapan tezin yazarı üst düzey bir subay.

 

2006 tezine sadece 2 dipnottan örnek verdim.  Toplamda 8 ayrı yerde Wikipedia linki doğrudan dipnot olarak kullanılmıştır.

 

Türkiye’de sistematik olarak bilgi kaynaklarını takip eden ve bu kaynakları okuyan, inceleyen bir akademik birim bulunmamaktadır. Yani MİT’in veya devletin Açık Kaynak İstihbaratı yapabilen bir kurumu ya da herhangi bir birimi yok. Akademik  kurumların  amiri olan YÖK’ün bile akademik makale ve tezlerdeki intihalleri takip ve tespit edebilen bir birimi yok. İntihal geleneğini doğuran en büyük sebeplerden biride akademik araştırma yeteneği olmayan kişilerin akademilere alınmasıdır. Bilimsel araştırma metodlarını bilmeyen, araştırma yeteneğini kazanamamış kişilerin sırf kadrolaşma uğruna akademilere alınması İntihal geleneğini de beraberinde getirdi. İşin ilginç yanı Türkiye’nin en prestijli akademilerinde kabul edilmiş intihalli tezlerle karşılaşıyoruz. Zaten Türkiye’de akademik hırsızlık suç olmaktan çıkarılmıştır. Hırsızlığın, sahtekarlığın her türlüsünün bir yaptırıma tabi olduğu hukuk sistemimizde, akademik hırsızlığın hiçbir ceza veya yönetmelikte hiçbir disiplin cezası bulunmamaktadır. Bu konuda YÖK’ün bir düzenleme yaptığına dair herhangi bir çalışmada göremedik. Devletin akademik çalışmaları denetleyeceği bir birimi olmalıdır. Akademik çalışmalar denetimsiz bırakılırsa bu gidişle intihal bir gelenek halini almaya devam edecektir. Yakında bir platform  oluşturarak intihalli doktora ve yüksek lisans tezlerini, künyeleriyle ve tez danışmanlarıyla beraber yayınlamayı düşünüyorum. Bilgi hırsızlığı yaparak bilim adamı geçinenlere artık dur demeliyiz.

Enis MERİÇ
enismerc@gmail.com